על ה"דלעונא", שיר וריקוד דבקה שאמי מפורסם

شو يعني.. دلعونا؟
מה זה.. דלעונא?

الدلعونا، من أهم الأغاني التراثية المشهورة ببلاد الشام. من وإحنا صغار منسمعها.
הדלעונא, מהשירים המסורתיים המפורסמים ביותר בלבנט. אנחנו שומעים אותה החל מילדותנו.

وبتتغنى بكل مكان وبكل مناسبة. شو معناها؟ من وين إجت؟
והיא מושרת בכל מקום ובכל מאורע. מה המשמעות שלה? מהיכן הגיעה?

يُقال انو أصل الكلمة بعود للسريانية وهي مكونة من مقطعين: دال، حرف الدال بالسريانية وعونا ، وبتصير دلعونا.
נאמר שהמילה במקורה מגיעה מהארמית הסורית (סיריאנית) והיא מורכבת משני חלקים: האות דאל בסיריאנית [שמציינת שייכות], ועונא [עזרה], וכך נעשית לדלעונא.

وإللي معناها المساعدة أو الفزعة.
אשר משמעותה היא העזרה או הסיוע לעת צרה.

وبعدها اختصت هادي الأغنية بالفلاحين خصوصا بموسم القطف والحصاد من حيث بطلبو من جيرانهم إنهم يساعدوهم بأرضهم.
ולאחר מכן נקשר שיר זה באופן ספציפי בפלאחים, ובפרט בעונת הקטיף והקציר, שכן היו מבקשים משכניהם שיסייעו להם באדמותיהם.

طب كيف صارت هادي أغنية، وكتير مشهورة؟ ارتبطت الدلعونا عند السريان في طقوس عصر العنب.
אוקיי, אז איך זה נהפך לשיר, ועוד שיר מפורסם? הדלעונא נקשרה בקרב דוברי הארמית הסורית לטקסי סחיטת הענבים.

بهاد الموسم كان يحطو العنب المقطوف بصحن صخري مستدير.
בעונה זו היו שמים את הענבים הקטופים בצלחת אבן עגולה.

ويصيرن الصبايا يدعسن عن العنبات، حافيات القدمين.
והנערות החלו לדרוך על הענבים, כשרגליהן יחפות.

وبعدها بسيل العنب المعصور من خلال قناة صخرية، بنزل بعديها على جرن كبير.
ולאחר מכן זרם המיץ הסחוט דרך אפיק סלעי, ואז ירד למכתש גדול.

ومع إنو هادي العملية مش سهلة، كان لا بد من طلب المساعدة من الفتيات لحتى يُعصرن العنبات بشكل جماعي ويتحركن بحركات جماعية شكلها شكلها في ما بعد هي صارت دبكة الدلعونا.
וכיוון שתהליך זה אינו פשוט, לא היה מנוס אלא לבקש סיוע מנערות שיסחטו את הענבים באופן קולקטיבי וינועו בתנועות קבוצתיות, שככל הנראה, ככל הנראה, נעשו לאחר מכן לריקוד הדלעונא.

ماشي، حلو، بس برضو الدلعونا بتتغنى في اكتر من مناسبة، سواء حزينة أو سعيدة أو للوطن.
בסדר, יפה, אבל הדלעונא מושרת במאורעות מסוגים שונים, בין אם עצובים או שמחים או לאומיים.

بجانب دلعونا الحب والغزل والدلع والمساعدة، ارتبطت الدلعونا بالقرن التاسع عشر بالنضال ومواجهة المستعمر.
לצד הדלעונא של האהבה והפינוק והסיוע, נקשרה הדלעונא במאה התשע עשרה במאבק נגד הכובש.

أيام الاستعمار البريطاني التحق مجموعة من العرب مع الجيش البريطاني. وكان اسمهم الزنار الأحمر.
בימי הקולוניאליזם הבריטי הצטרפה קבוצה של ערבים לצבא הבריטי. שמם היה "החגורה האדומה".

(הערה: המאורעות הללו היו כמובן במאה ה-20, לא ה-19)

لكن، هدول الجنود ما هان عليهم إخوتهم الثوار العرب إللي بناضلو ضد المستعمر البريطاني.
אולם חיילים אלה לא שכחו את אחיהם המהפכנים הערבים שנאבקו נגד הקולוניאליזם הבריטי.

فاتفقو الجنود العرب مع الثوار إنهم يغنو أغنية الدلعونا كشيفرة بينهم وبين بعض، لحتى يعرف الثوار انو في جنود عرب عشان ما يضربو نار عليهم.
אז החיילים הערבים סיכמו עם המהפכנים שהם ישירו את שיר הדלעונא כקוד בינם ובין עצמם, על מנת שהמהפכנים ידעו שיש חיילים ערבים ולא ירו עליהם.

وبنفس الوقت، لما يكون فيه دوريات بريطانية كان الجنود العرب يغنو الدلعونا عشان يعرف الثوار وين مكان الجنود العرب هدول عشان ما يكونو ضمن الكمين إللي محضرينه الثوار ضد الدوريات البريطانية.
וכמו כן, כשהיו פטרולים בריטיים החיילים הערבים היו שרים את הדלעונא כדי שהמהפכנים ידעו את מיקום החיילים הערבים, ושלא יכללו במלכודת שהמהפכנים תכננו לפטרולים הבריטיים.

فيصيرو الجنود مثلا يغنو على دلعونا على دلعونا، إحنا ع الآخر لا تضربونا.
אז החיילים היו מתחילים לשיר למשל: עלא דלעונא עלא דלעונא, אנחנו בסוף אל תירו עלינו.

وبهيك بعرف الثوار وين مكان الجنود العرب عشان ما يؤذوهم.
וכך ידעו המהפכנים את מיקום החיילים הערבים על מנת שלא יפגעו בהם.

وفعليا الدلعونا حاليا تتغنى بكل المناسبات، سواء للفرح، للحزن، للشوق، للوطن، للدلع.. انو في ناس تعتبر الدلعونا من الدلع.
ובפועל הדלעונא מושרת כיום בכל הנסיבות, בין אם שמחות או עצובות, ומושרת על הגעגועים, על המולדת, על ההרעפה והפינוק.. ויש אנשים שסוברים שהמילה דלעונא מגיעה מהמילה פינוק.

برضو تتغنى للزواج من كبار السن، الsugar daddies.
ואף שרים אותה על הנישואים עם מבוגרים, עם שוגר דדיז.

على دلعونا الشايب ما حوشه، لو جاب الذهب ملا طربوشه
עלא דלעונא הזקן מה רבים חסכונותיו, אילו הביא זהב היה ממלא את טרבושו

يغور الشايب هو وقروشه، لك شوفة حبيبي تسوى مليونا
ילך לעזאזל הזקן הוא והגרוש שלו, לראות את אהובי שווה מליון

كيف العُرب؟ فخمة
איך הסלסולים? פצצה

وانتو شو قصة الدلعونا إللي بتعرفوها، وشو اكتر دلعونا بتحبوها؟
ואתם, מהו הסיפור על הדלעונא שאתם מכירים, ואיזו דלעונא אתם הכי אוהבים?

הערה:

המילה "دلعونا" מוזרה עבור דוברי ערבית, אך הם נוטים בדרך כלל לייחס אותה למילה دلع פינוק. ההשערות אודות מוצא ארמי או רקע תרבותי עתיק במיוחד נשמעות לי מאולצות משהו.

دلعونا היא שיר עם לבנטיני שמתחיל "على دلعونا وعلى دلعونا" והלאה כל אחד מחבר מילים כיד הדימיון הטובה עליו. למשל בתחילת הקורונה כותב שורות אלה הקליט: "على دلعونا وعلى دلعونا \ جينا تنِعْديكم بالكورونا" ("… \ באנו להדביק אתכם בקורונה").

סקירה בעברית אודות ה"דלעונה" אפשר לקרוא בפוסט הזה של הדף "ערביט".

היישוב העברי התרשם מה"דלעונה" וזו זכתה לכמה גלגולים בעברית, עליהם ניתן לקרוא בסקירה הזו באתר "זמרשת".